روزنامه جام‌جم/ روایـت آزادی زندانیان جرایم غیرعمد

زندانیان غیرعمد در ماه رمضان همیشه حال و هوای ویژه‌ای دارند. این ماه بوی آزادی می‌دهد،‌ بوی خوش بخشش و عطر دل انگیز مهربانی،‌ برای همین است که زندانیان غیرکلاهبردار چشم به این ماه دارند.

روزنامه جام‌جم – مریم خباز:  از سال   1369تا امروز حال و هوای همه رمضان ها همین طور بوده است. از روزی که ستاد دیه در کشور شکل گرفت هر سال 30 روز فرصت بوده تا خیران دورهم جمع شوند و در قالب جشن‌های گلریزانی که سال به سال گسترده‌اش به شهرهای بیشتری کشیده می‌شده است،‌ در بند  مانده های معسر را آزاد کنند.

خلاصی بیش از 140 هزار زندانی جرائم غیرعمد در عرض 32 سال، کاری به اندازه‌ای بزرگ است که نمی‌توان جشن‌های گلریزان و نقش شأن در نظم دهی به کمک‌های خیرخواهانه را از نظر دور داشت. در این 32 سال بیش از 140 هزار نفر که دست کم 140 هزار خانواده نگران در کنارشان بوده‌اند آسایش خیال یافته‌اند و حداقل به همین میزان نیز مال‌باخته‌هایی که امیدی به زنده شدن طلبشان نداشته‌اند به خواسته‌شان رسیده‌اند.

نقطه طلایی جشن‌های گلریزان اما خیرانی هستند که حتی در شرایط بد اقتصادی، درست در زمان‌هایی که حلقه محاصره اقتصاد بر زندگی مردم تنگ‌تر می‌شد،‌ نیازمندان محبوس را فراموش نکردند؛‌ خیرانی که در بیش از دو دهه اخیر آمارهای جالبی از خود به جا گذاشته‌اند که آن‌ها را در قالب این نوشتار نظم داده‌ایم.

 زندانیان جرائم غیرعمد در شش گروه می‌گنجند: زندانیان حوادث رانندگی، زندانیان حوادث کارگاهی، محکومان شبه عمد، بدهکاران مالی (چک)، بدهکاران مهریه و زندانیان نفقه. این شش گروه را محکومان غیرعمد می‌نامند که در لیست کمک‌های ستادهای دیه سراسر کشور و در فهرست مساعدت خیران قرار دارند.

البته به همه این گروه‌ها به صورت یکسان کمک نمی‌شود چرا که ستادهای دیه، زندانیان مهریه و نفقه را در اولویت‌های آخر کمک قرار می‌دهند زیرا طبق شرع و عرف،‌ مردان موظف به پرداخت مهریه و نفقه هستند مگر این که امتناع آنها از ادای دین،‌ مشکلات و ناتوانی مالی باشد که در این صورت خیران دست به کار می شوند.

 با این که درهمه روزهای سال، خیران به کمک زندانیان غیرعمد می آیند و از راه‌های مختلف سعی در جلب رضایت شاکیان و خلاصی در حبس مانده‌ها دارند،‌حتی با این که در مورد برخی پرونده‌های خاص به صورت ویژه اقدام می‌کنند ولی جشن‌های گلریزان ماه های رمضان برای آزادی زندانیان غیرکلاهبردار یک نقطه عطف است.

این نقطه طلایی و مهم اما سه سال است تحت تاثیر ویروس کرونا قرار گرفته به طوری که در ماه‌های رمضان سال های 1399 و 1400 حتی یک جشن گلریزان حضوری برگزار نشد و هرچه بود جشن‌های آنلاین آن هم در برخی شهرهای بزرگ بود.

امسال هم که کرونا تا حدی فروکش کرده و واکسینه شدن بخش زیادی از مردم،‌ شرایط نسبتا اطمینان بخشی به وجود آورده بازهم جشن‌های گلریزان به وسعت سال‌های قبل نیست و برگزاری فقط 200 جشن در سراسر کشور پیش‌بینی شده است. کوچکی این عدد زمانی بهتر احساس می‌شود که بدانیم در 10 سال اخیر میانگین برگزاری گلریزان‌ها 400 جشن در ماه رمضان بوده است.

اگر کلمه هزار را در کنار 140 قرار دهیم نتیجه آن که عدد 140 هزار است کارنامه درخشان خیران در آزادی زندانیان جرائم غیرعمد در 32 سال اخیر را نشان می‌دهد. از تقسیم این دو عدد بر هم نیز یک عدد بزرگ دیگر به دست می‌آید که گویای آزادی سالانه بیش از 4300 زندانی غیرکلاهبردار به طور میانگین در کشور است.

می گوییم میانگین چون در برخی سال‌ها روند آزادی زندانیان به قدری تند بوده که حتی به دو برابر این عدد نیز رسیده است. مثلا سال گذشته با وجود همه تنگناهای کرونایی که هم برگزاری حضوری جشن‌ها را مختل کرد و هم حتی به جان کسب و کار خیران افتاد و توان مالی‌شان را ضعیف کرد، 7956 محکوم غیرعمد از زندان‌های کشور آزاد شدند که 7611 نفرشان مرد و 345 نفر از آنها زن بودند.

عدد80 را اگر به درصد بخوانیم می‌شود 80 درصد که چهار پنجم هر چیزی را شامل می‌شود. در مورد زندانیان جرائم غیرعمد آمارها نشان می‌دهد 80 درصد از آنها معادل چهار نفر از هر پنج نفر،‌ محکومان مالی ناشی از صدور چک،‌ سفته،‌ مهریه و نفقه هستند. به این ترتیب کسی قرض یا وامی می‌گیرد اما به سبب تندگستی موفق به پرداخت اقساط یا پایبندی به تعهداتش نمی‌شود و آن گاه با شکایت شاکی خصوصی روانه زندان می‌شود.

به گواه پرونده‌های موجود در ستاد دیه کشور  افراد زیادی هستند که به واسطه تامین هزینه‌های درمان،‌ تهیه جهیزیه فرزند یا‌ خرید لوازم ضروری خانه زیر بار قرض و وام رفته‌اند ولی به علت ناتوانی در پرداخت دیون راهی زندان ها شده‌اند. در این میان زنان زیادی نیز هستند که ضمانت وام دیگران را کرده ولی از آنجایی که وام گیرنده متواری شده است،‌ آن‌ها به حبس افتاده اند. زنان بخش زیادی از این جنس زندانیان را تشکیل می‌دهند.

91 به ظاهر یک عدد است اما در واقع یک کارنامه چشمگیر از تلاش‌هایی است که خیران در ماه رمضان امسال در استان اصفهان انجام داده‌اند. از ابتدای ماه رمضان تا امروز که مدت کوتاهی نیز به شمار می‌رود در اصفهان 10 میلیارد تومان کمک مالی جمع‌آوری شده که 91 زندانی غیرعمد به واسطه آن آزاد شده‌اند.

بزرگی عدد آزادی‌ها در این مدت کوتاه وقتی ملموس‌تر می‌شود که بدانیم خیران اصفهانی سال گذشته در کل ماه رمضان تنها موفق به خلاصی66 محکوم غیرعمد از زندان‌ها شدند که امسال عملکردشان 38 درصد رشد کرده است.

اصفهان البته همیشه پیشتاز بوده و جشن‌های گلریزانش همواره با فاصله‌ای معنی‌دار از سایر استان‌ها حرکت می‌کرده. در سال 1400 که آخرین سال قرن چهاردهم خورشیدی بود اصفهانی‌ها 752 محکوم غیرعمد را آزاد کردند که به طرزی چشمگیر جلوتر از آذربایجان شرقی با 552 و استان فارس با 467 آزادی ایستادند.

آنچه دراصفهان رخ می‌دهد به گواه کسانی که دستی در آتش و پایی در میدان دارند البته علاوه بر همت و نیک‌اندیشی خیران تاثیر زیادی نیز از گلریزان‌های تلویزیونی و ایجاد انگیزه عمومی در گروه‌های مختلف مردمی می‌گیرد.

خیران فقط دست در جیب نمی‌برند و با پرداخت پول موجب آزادی زندانیان غیرعمد نمی‌شوند. گرچه پول وسط گذاشتن و خرج کردن بخش مهمی از کار آزادی زندانیان است ولی کمک به جلب رضایت شکات و کاستن از مبلغ بدهی ها نیز کم از آن ندارد.

به طور مثال در سال 99 در سراسر کشور 9398 محکوم مالی و بدهکار دیات ناشی از سوانح رانندگی و حوادث کارگاهی از زندان‌ها آزاد شدند که مبلغ بدهی آن‌ها روی هم بیش از 3500 میلیارد تومان بود.

به کمک خیران و نیروهای صلح و سازش اما 1390 نفر از این زندانیان که عمدتا بدهکاران دیه بودند با بخشش و رضایت اولیای دم بدون پرداخت هیچ مبلغی از زندان آزاد شدند. در این سال همچنین بخشی از شاکیان از حدود 50 درصد طلبشان گذشتند و زمینه آزادی محکومان غیرعمد را فراهم کردند.

به طور ویژه در سال 1400 و در استان تهران نیز این اتفاق رخ داد و 414 نفری که با 254 میلیاد تومان بدهی از زندان‌ها آزاد شدند در حالی طعم خوش آزادی را چشیدند که خیران 26 میلیارد و 850 میلیون تومان به آنها کمک مالی کردند و 23 میلیارد و 300 میلیون تومان نیز برایشان بخشش گرفتند.

کمک‌های خاطره‌ساز

دست گیری از افراد گرفتار و نیازمند به هر شکلی زیباست ولی برخی کمک‌ها هست که به دلایلی خاص است و تبدیل به خاطره می‌شود. در حوزه آزادی زندانیان جرائم غیرعمد نیز تاکنون تصاویر زیبایی خلق شده که برخی از آن‌ها به سبب ویژه بودنشان در یادها مانده و در تاریخ ثبت شده‌اند.

مثلا در اسفند سال 1400 یک مجتمع تجاری و فرهنگی در اصفهان هزینه تشریفات مربوط به مراسم افتتاحیه را که 72 میلیارد تومان برآورده شده بود در اختیار ستاد دیه استان قرار داد. این به جز اقلام اهدایی به فروشگاه بود که آن هم برای تبدیل به احسنت شدن به ستاد واگذار شد.

در اسفند پارسال یک گروه فیلمساز نیز خاطره‌سازی کردند. مسوولان این گروه با فروش لوازم صحنه سریال خود 6 بدهکار دیه ناشی از تصادف و دو محکوم مالی غیرعمد را از زندان آزاد کردند. همچنین این افراد با به مزایده گذاشتن خودروی مشهوری که در این سریال استفاده شده بود هشت زندانی نیازمند را به آغوش خانواده هایشان بازگرداندند. این خودرو 200 میلیون تومان قیمت‌گذاری شده بود که پس از حضور 130 هزار نفر در مزایده به مبلغ 644 میلیون و 500 هزار تومان فروخته شد.

فارغ از این مبالغ درشت اما تاکنون افراد مختلفی بوده‌اند که با داشته‌های حداقلی‌شان در مسیر آزادی زندانیان غیرعمد گام برداشته‌اند. سال 96 یک زوج گردشگر روسی که هنگام برگزاری جشن گلریزان در تهران حضور داشتند، بخشی از هزینه سفر خود را به آزادی زندانیان نیازمند اختصاص دادند. این دو جهانگرد هدف از این اقدام را تکریم مقام انسانی عنوان کردند.

فروردین امسال هم اقدامی از این جنس ولی این بار در اصفهان شکل گرفت به این نحو که مردی جوان که به عنوان زندانی غیرعمد به مدت چهار سال در زندان مرکزی اصفهان به سر می برد و اتفاقا به کمک ستاد دیه و مساعدت خیران از زندان آزاد شده بود مبلغی را که البته مشخص نشد به چه میزان است با هدف حمایت از بدهکاران مالی و محکومان دیه ناشی از حوادث غیرعمد به ستاد دیه اهدا کرد.

زندان جای غیرعمدها نیست

زندان جای مناسبی برای همه محکومان نیست. زندان جای کسانی است که هدفمند و سازمان یافته مرتکب جرم می‌شوند و اگر آزاد باشند بازهم جرائم خود را تکرار می‌کنند. در واقع سوء نیت و قصد و غرض مجرمانه حد فاصل میان محکومان است که عده‌ای را تبدیل به محکوم عمد و عده دیگر را مبدل به محکوم غیرعمد می‌سازد.

البته که جای کلاهبرداران در زندان است و تحمل اشد مجازات، ‌هم عادلانه است و هم مورد انتظار ولی زندان جای محکومان مالی و بدهکارانی که یک حادثه آنها را مقروض کرده است،‌ نیست. این سرگذشت ها را بخوانید:

احمد با دوست صمیمی‌اش کنار شعله‌های آتشی که در بیابان سر به آسمان می‌کشید،‌ نشسته بود و مشغول گپ‌وگفت و شوخی بود. شوخی‌اش اما کم‌کم خطرناک شد و موجب سوختگی پای دوستش شد. این سوختگی که جدی به نظر نمی‌رسید ولی چند روز بعد موجب مرگ جوان شد و احمد به عنوان مجرم غیرعمد راهی زندان.

مجتبی هم می‌خواست کسب و کاری راه بیاندازد که از چند نفر از اقوام پولی قرض گرفت و در عوض چکی صادر کرد. کسب و کار مجتبی اما نگرفت و ضررهای مکرر باعث جمع شدن مغازه و فروش لوازم و بالا آمدن بدهی‌های سنگین شد. مجتبی به عنوان یک بدهکار مالی گرچه کلاهبردار نبود ولی با شکایت طلبکاران روانه زندان شد.

احمد و مجتبی که دو مددجوی حقیقی در دو ندامتگاه کشورمان هستند آیینه تمام نمای زندانیان غیرعمد و غیرکلاهبرداری اند که گرچه خطا کرده‌اند ولی جایشان در زندان نیست.

قانونگذاری، راهی برای کاهش زندانیان

گرچه عده‌ای می گویند کشور ما قانون کم ندارد و مشکل در اجرای قوانین است ولی در مورد زندانیان جرائم غیرعمد باید گفت هم ناآگاهی و علم نداشتن به قوانین باعث گرفتاری افراد می‌شود و هم بعضا نبود قانون.

واضح‌ترین مثال در مورد فقدان قانونی خوب که سال‌های درازی موجب به حبس افتادن عده زیادی می‌شد مربوط به بیمه شخص ثالث است. تا قبل از سال 95 بیمه شخص ثالث برای خودروها و راننده‌ها اجباری نبود و قانون مربوط به این بیمه نیز قانونی موقتی بود که بعد از انقضای مدت اجرای آزمایشی بیم آن می‌رفت که به قانونی دائمی تبدیل نشود.

به یک روایت، ‌ستاد دیه کشور نزدیک به 18 سال برای دائمی شدن قانون بیمه شخص ثالث تلاش کرد تا سرانجام در20 اردیبهشت سال 1395 به مقصود رسید. فواید دائمی شدن این قانون اکنون پس از شش سال بر کسی پوشیده نیست و آمارها نیز از سودمندی آن حکایت دارند. تنها در سال 97 شرکت‌های بیمه گر 28 هزار میلیارد تومان بابت حوادث رانندگی به جمعیتی حدود یک میلیون بیمه‌گذار پرداخت کردند که اگر حمایت بیمه‌ای نبود بخش زیادی از آن‌ها روانه زندان‌ها می‌شدند.